Atalanta...

Eind augustus… De lucht voelt al wat frisser aan en geurt naar rijp fruit. Onder met talloze appels beladen bomen is veel moois te vinden. Insecten ontdekken gevallen vruchten in het vochtige gras. Zij zijn dol op de sappen die bij het rottingsproces tevoorschijn komen. Op een glanzende Golden Delicious zit een teer Schoenlappertje te smullen. Voortdurend opent en sluit zij haar zwartrode vleugeltjes. Een paar wespen neemt deel aan de blijkbaar smakelijke lunch. De vlinder – ook wel Atalanta genoemd – heeft het goed in de Hoeksche Waard. Ze is een allochtoontje (zonder verblijfsvergunning!) dat in april vanuit het zuiden naar onze streek vliegt. Over dit beeldschone insect spreek ik in de vrouwelijke vorm, want zij doet mij denken aan een meisje in een zonnige zomerjurk van zachte voile.

Het frêle wezentje dat daar van de appel geniet, moet een natuurkracht zijn. Het heeft een enorme afstand afgelegd om in onze buurt eitjes te leggen, opdat de soort voortbestaat. De knappert die ik zo aandachtig beschouw, zou een Schoen-lapperskind kunnen zijn. Over een paar weken strekt zij zich, fladdert, haalt adem en vertrekt naar de aangename oorden die wij, tweebeners, in de zomer graag bezoeken, hetzij op wolkenhoogte, hetzij via overbevolkte Europese verkeersaders. Mijn Atalanta kruipt behoedzaam wat dieper in de half uitgeholde appel. Zij krijgt gezelschap van een Gehakkelde Aurelia… Déze dame is bepaald zeldzaam! Wat een geluk dat ik haar kan zien! Ik weet dat zij een tweedegeneratiemeiske moet zijn. Zij is namelijk ietsje donkerder van kleur dan haar moeder die is voortgekomen uit de maartse paring van mylady's grootouders. Ja, bij het seksleven van vlindertjes haalt het onze het niet. Misschien moeten wij daarmee tevreden zijn. Wij mogen lánger ronddwalen op de aardbol. Wij mogen ons verwonderen over onze kleinere 'aardgenoten' (deze álleszeggende term is van mijn lieve dichtervriend Hans Plomp uit Ruigoord!!!), over wat er bestaat, groeit, bloeit, telkens weerkeert en ons aldoende eeuwig inspireert. Een vroeg dor geworden blad dwarrelt traag naar beneden. Vlinders en wespen knabbelen onverstoorbaar door. Spoedig zal het september zijn. Ganzen zullen neerdalen op onze velden. Zwaluwen zullen naar het zuiden trekken, samen met mijn gracieuze Atalanta in haar transparante japonnetje. Als je er oog voor hebt, zijn er in de natuur wondertjes te over te bestuderen. Vertellen over die minimirakels is meer dan fijn. Het ontroert mij en ik hoop er jullie ook mee te raken. Wetend dat wij gelijkgestemden zijn, geloof ik van harte in overeenkomstige gevoelens. Et voilà: hier is dus een portretje van freule Atalanta. De vraatzuchtige wespen (die ons soms zo geniepig prikken) krijgen jullie er 'à la carte' bij.

Atalantarupsen rusten trouwens in een specifieke, gekromde houding. Zij zijn groen of bruin. Soms bespeur je ze op een brandnetelblad dat ze als 'n tentje om zich heen hebben getrokken. Het kamperen in zo'n brandneteltent betreft een slim-migheidje dat babyrups dankt aan zijn bevallige mams. Zij zit op deze plant te zonnebaden, terwijl zij haar eitjes deponeert (eentje per blad). De brandharen deren haar niet en zij weet instinctief dat moe koe en moe schaap niet erg happig zijn op dit groen. Atalanta's nageslacht lust de toppen van de loten wel en eet zich er rond aan alvorens zich geheel in te spinnen om als goudgevlekte poppetjes mensenogen te strelen. Meer vlinders zijn bekend met deze natuurlijke truuk. Dagpauwoog, Kleine Vos en Gehakkelde Aurelia passen 'm bij voorbeeld toe, ofschoon de laatste ook wel hopblaadjes kiest. Denkt zij daarbij aan pilsjes? Wie weet… Is het niet fantastisch, hoe zulke gevleugelde beauty's 't weten te rooien zónder Jamie Oliver en Rudolph? Och, ik ben ervan overtuigd dat zij in hun zieltjes voelen dat de Hoeksche Waard een plek uit miljoenen is! Over brandnetels gesproken… Andere insecten – zo'n veertig sooren – zijn eveneens verzot op dit gewas. Zijn ze voorgeprogrammeerd? Knappe biologen hebben op mijn vraag zeker een passend antwoord. Als geesteswetenschapster spreek ik vanuit mijn emotionele rugzak. Beestjes – of ze nu petieterig zijn uitgevallen, als vlinder, kever en bladluis, of groter, als zwaluw, gans en lepelaar, kómen bij ons. Zij, die het in ónze polders fijn hebben, zoals wij dat doen, weten ongetwijfeld waar Abraham 'de' mosterd haalt…

Bomen & struiken...

Bomen en struiken, waaraan wij meestal onoplettend voorbijgaan, zijn eigenlijk een bron van interessante geheimpjes… Je kunt als het ware tientallen vragen stellen aan hun takken en bladeren, aan de levende wezentjes die je daartussen bespeurt en aan de grond, waarin zij hun dorstige wortels hebben verspreid. Zo sta ik vandaag langdurig stil bij een forse Prunus spi-noza, een Sleedoorn. Hij vormt een bolwerkje van takken en ziet er ondanks zijn talloze stekels aardig uit. Tja, als natuurlief-hebber ben je natuurlijk flink bevooroordeeld en vind je álles wat leeft mooi. Zelfs de dood heeft in de natuur iets intrigerends. Ooit maakte ik een 'portret' van een dode wesp, juist omdat zijn roerloze lijfje mij aansprak. Maar nu, nu vertel ik over de krachtige Prunus spinoza. Zou hij, nét als de mens Spinoza, 'n filosoof zijn? Wie weet… Wat ik zeker weet, is dat hij vriendelijk onderdak biedt aan planten, vogels en vlinders. Voor hén is zijn ongenaakbaarheid bijzonder nuttig. De zeldzame Pruimen-page legt gewoonlijk haar eitjes op de sleedoorn. Toen ik in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw in Luxemburg woonde, heb ik deze prachtige, dieporanje vlinder een keer gezien, terwijl zij zich zonde op een takje van de Prunus spinoza. Vandaag bestudeer ik een Nederlandse Prunus. Stoer staat hij langs een graanakker in de buurt van mijn Hoeksche Waardse dorp. In zijn warboel van takjes bungelt een leeg vogelnestje. Een slimme piet heeft er in mei haar kroost grootgebracht. Haar gezinnetje zat er veilig, want katten en andere rovers wagen zich niet gauw in stekelig struweel. Ook planten voelen zich best bij dit bosje. Grazers mijden doornen, dus kleiner groen kan zich onder 'n sleedoornluifel naar hartelust uitzaaien. In het voor-jaar verschijnen lieve, witte bloemetjes aan Prunus spinoza's takken. Rond september draagt hij sappige, blauwzwarte vrucht-jes. Van deze besjes kan ik vermelden dat ze worden gebruikt voor jam en wijn (mmm!). Ook brengt men er gin mee op smaak (nogmaals mmm!). Officiëel heten de bessen 'sleeën'. Wie het drankverfijnende truukje heeft ontdekt, is niet bekend, maar wij kunnen ons wel indenken dat de mens eeuwig op zoek blijft naar heerlijkheden en, waar kan hij die beter zoeken en vinden dan in de natuur? Men meent overigens dat de Sleedoorn een van de voorouders is van de damastpruim en andere pruimen-rassen. Vandaar dat die Luxemburgse pruimenpage in de smiezen had waar zij zich comfortabel kon voortplanten! Van het hout waaruit onze schoonheid bestaat, valt mee te delen dat het sterk en hard is en een mooie glans vertoont. Het spinthout is lichtgeel en het kernhout bruin. Men gebruikt het voor tanden van grasharken, inlegwerk en wandelstokken.

Over wandelstokken gesproken… Gelukkig heb ik zo'n ding nog (net) niet nodig. Op eigen kracht tippel ik de Sleedoorn voorbij om een Zwarte Els – Alnus Glutinosa – te ontmoeten. Een boom. Een boom die wij overal zien staan, maar wellicht zelden aandachtig beschouwen. Els verrijst voor mijn neus alsof zij wil schreeuwen: 'Hé, jij daar, halfmanke meid, zie mij eens stralen in de nazomerzon! Aan mij kun je echt niet zomaar voorbijstappen!' Nou, zij heeft gelijk! Zij straalt een eeuwenoude trots uit, deze 'grande dame'. Met haar regelmatige vertakkingen heeft zij 'n aristocratisch voorkomen. Toch joeg zij ooit de mens grote vrees aan! Als men haar hout kapte, bloedde zij oranjerode sappen. Men dacht dat zij de belichaming was van 'n kwade geest: de Erlkönig. Kennen jullie de beruchte boosaard uit de Duitse legende? Goethe en Schubert hebben zich door dit fenomeen laten inspireren toen zij hun befaamde Erlkönig schreven. Aan Els en haar dolle streken hebben wij dus een prachtige literaire en een dito muzikale klassieker te danken. En daarmee is madame nog niet klaar. In haar wortels wonen bacteriën die stikstof uit de lucht aan zich kunnen binden. Dit compenseert het stikstofgebrek dat drassige grond vaak vertoont. Men plant haar daar-om aan om erosie tegen te gaan. Bovendien levert Els hout voor klompen en bezemstelen en kleurstoffen die voorkomen in haar bast, vruchten en bladeren. Wat een ster!

Wanneer jullie weer eens gaan dauwtrappen of een frisse neus halen op zondagmiddag, maak dan 'n buiging voor Prunus spinoza en Zwarte Els… Zij zijn het waard, in ónze heerlijke Hoeksche Waard…

Drs. Rikki

Teuntje Torenvalk...

Eens ben ik toevallig getuige van 'n vogeldrama. Het speelt zich af in mijn moeders moestuin die zich dan nog bevindt achter haar huis aan de rand van de nieuwbouwwijk bij de Mollenkade (Blaaksedijk). Terwijl ik in de keuken de vaat doe, kijk ik uit het raam naar de kropjes sla, de boontjes, de uien en de bietjes die welig tieren in de zomerzon. Ik ben alleen thuis en geniet van de stilte die als een liefkozende lauwe deken over de velden zweeft. Plotseling klinkt boven mijn hoofd een luide klap. Wat is dat? Eer ik kan bedenken wat er gaande is, zie ik langs het blinkende keukenraam een torenvalk en een vogeltje neerdwarre-len, dicht bij elkaar, alsof ze letterlijk uit de lucht tuimelen. Als ze samen op het gras ploffen, besef ik dat ze inderdaad een smak hebben gemaakt, ergens vandaan. De torenvalk ligt met zijn schitterende vleugels wijd uitgespreid in het groen, het mini-vogeltje in 'n vreemde houding tegen hem aan. Haastig loop ik naar het kamertje boven de keuken en daar vind ik op moe-ders kraakheldere venster de volledige afdruk van de valk. Hij is tijdens een duikvlucht naar zijn prooi tegen het glas gebotst en heeft zijn jacht met een flauwte moeten bekopen. Of is hij dood? Ik hol terug naar beneden om mijn gevederde vriendjes nader te beschouwen… Ze zien er levenloos uit. Arme diertjes. Wat kan ik doen om dit onfortuinlijke tweetal te helpen? Als ze tenminste niet reeds vertoeven in hogere sferen… Radeloos ga ik terug naar de afwas en met mijn handen in het sop wacht ik, niet wetend waarop. Mijn hart gaat uit naar het verfomfaaide vogeltje. Is het een koolmees? Nee, het moet een pimpelmeesje zijn. En dan die prachtige torenvalk. In gedachten noem ik hem Teuntje. Wat ligt hij er zielig bij. Ik weet niet met welk beestje ik het meest meeleef. Teuntje had honger. Pimpeltje had zijn lunch moeten zijn. Peinzend sla ik het roerloze duo gade. De afwas schiet erbij in. Weer stap ik naar buiten, hopend dat beide lievelingen ontwaken, maar nee… Behoedzaam kniel ik neer bij de schijnbaar slapende schepseltjes. Ze zullen de aanvaring met moeders raam wel niet hebben overleefd.

Even later droog ik de ontbijtbordjes af, verdrietig starend naar de roerloze figuurtjes in het gras. Dan – hoe is het mogelijk – komt er beweging in de grootste van de twee. Valkje richt zich op, enigszins verdwaasd, maar levend!!! Duizelig staat hij op zijn pootjes, alsof hij denkt: 'Waar ben ik?' Wat doe ik hier?' Nauwlettend kijk ik toe. Hij draait zijn kopje en krijgt Pimpeltje in 't vizier… Wat er nu in hem omgaat, kan ik niet verwoorden. Wel zie ik hem schokschouderen. Opeens steekt hij zijn rechter-klauwtje uit, grijpt Pimpeltje en begint te kluiven aan diens slaphangende nekje. Dit vind ik niet leuk, maar over mijn ge-voelens maakt Valkje zich natuurlijk niet druk. Hij heeft wat beters te doen! Hij heeft trek! Hij wil schransen! Hij herinnert zich waarmee hij bezig was vóór hij moeders raam een extra poetsbeurt gaf. Hij laat zich het eerlijk gevangen hapje heerlijk sma-ken. Ik snap er niets van. Je zult toch van je stokje gaan om vervolgens een maaltijd te nuttigen, alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is… Zou het voor Valkje dan zo simpel zijn? Ja, daar lijkt het op…

Na een kwartier is hij klaar. Hij schudt zijn vleugels eens lekker los en neemt plaats op het hek achter de slakropjes. Daar gaat hij op zijn gemakje toilet zitten maken. Zijn bekje wordt schoongeschraapt. Zijn nageltjes krijgen een manicurebeurt en zijn grappige hoofdje richt zich op naar de zon. Hij is weer 't heertje. Nog even toont hij zich in volle glorie aan mij. 'Zie je mij? Jij daar, met je sophanden? Hoe vond je dit klassieke theaterstuk? Ben ik niet geweldig?' Ik glimlach. Valkje stijgt op en vliegt weg. Bij moeders bietjes zijn wat veertjes blijven liggen. Het fleurige jasje van Pimpeltje. Och…

Drs. Rikki

Krieltje...

Je zult als muisje toch maar in de Hoeksche Waard geboren zijn… Dán ben je pas 'n échte mazzelkont, zoals ik! Zelfs voor mij, piepklein diertje, is het leven hier beestachtig goed. Moet je nagaan: ik bezit een riant muizenhuis aan de Binnenmaas. Het ligt verscholen tussen de dikke wortels van een knoestige knotwilg en ik kan er de kerkklok van Sint Anthoniepolder horen. Boven mij woont een hoogbejaarde ransuil die meestal 'n uiltje zit te knappen en te lui lijkt om op mij te jagen. Van dit heer-schap heb dus ik weinig te vrezen, al blijf ik voor de zekerheid alert als ik ga stappen. Ik ben trouwens zeer gewiekst in het ont-snappen aan sluipende buurtkatten en biddende roofvogels. Het is best prettig om een minimaatje te hebben. Mijn Latijnse naam is Mycromys minutus, deftig hè? Dwergmuis, heet ik in het Nederlands en voor vrienden ben ik Krieltje! Zo, nu heb ik mij keurig aan jullie voorgesteld. Omdat ik een ukje ben, kan ik mij overal verstoppen, zeker hier bij de oever, waar een weelde aan hoge planten, pluimen en halmen groeit. Het is machtig om erin te klauteren. Bovendien weet ik dichtbij een reusachtig graanveld. Jullie moeten me eens zien snaaien van die zalige, vette korrels…

Ja, de Hoeksche Waard is mijn luilekkerland! Ik heb gehoord dat jullie er net zo dol op zijn als ik. Hoe kan 't ook anders! De polders zijn schitterend. Waar vind je nog zo een overvloed aan natuurschoon? Vanuit mijn knotwilgoptrekje – zelf gebouwd van zachte grassen – tippel ik veelvuldig naar de waterkant om te kijken wat daar gebeurt. Da's héél interessant! In de lente zie ik ma Fuut peddelen met ál haar peuters op haar rug. Wat een schat van een moeder is zij! Janus de Reiger staat ook wel eens naar haar te turen, terwijl hij aan 't vissen is. Muziek komt van elke kant: rietzangerdeuntjes, roerdompklanken, fluittoontjes van waterhoenkids en het gestage gesnurk van opa ransuil… Voeg daarbij het geblaat van de wollige schapen, ginds naast het graanveld, 't gebeier van mijn kerkklok en het lieflijke neuriën van de westenwind en je hebt een symfonie, waarbij Beethoven zijn vingers zou aflikken!!! Over kunstenaars gesproken… Onze Hoeksche Waard heeft vele creatieve zielen geherbergd en doet dat volgens mij nog steeds. Eigenlijk spreekt dit voor zich, want waar is de natuur zo inspirerend als bij ons? Mijn vriendinnetje droomt van 'n carrière als binnenhuisarchitecte. Elke dag is ze druk in de weer om ons huisje te verfraaien met lieve sprietjes en allerlei fijn groen. Ze wil mamma worden. Als ze aan het werk is, breng ik haar jonge loten en sappige torretjes. Ze heeft altijd trek, die muizenmeid van mij! Binnenkort zal ze wel 'n half dozijn kindjes werpen. Wat ben ik trots op haar, mijn polder-grietje met haar sexy lijfje. Als we 's avonds samen naar de zonsondergang kijken, genieten we van de vrede om ons heen. Jullie maken dan misschien een wandeling langs de grienden of jullie zitten in de tuin barbecuehapjes te muizen. Horen jullie ook de gierzwaluwen? Wij vinden die vogels tof. Beter dan vliegtuigen, toch? Och, wij beseffen best dat de vooruitgang bijna onstuitbaar is. Ieder heeft nu eenmaal zijn taak in de wereld en ieder wenst de ruimte om die taak uit te voeren. Gelukkig zijn er mensen die ons beschermen (zoals ik mijn Grietje bescherm!). Elk ecosysteem verdient protectie. Wie begrijpt dat hij zelf deel uitmaakt van alle bestaande ecosystemen, zal inzien dat hij moet blijven knokken voor 't behoud daarvan. Waar ik deze wijsheid vandaan haal? Da's simpel zat! Ik gebruik m'n Mycromys minutuskoppie! Krieltje is niet gek! Krieltje kent z'n muizen-plicht én z'n pappenheimers. Ik mag dan een uk wezen, in mij huist een groot filosoof! Zo peins ik soms over menselijk gedrag. In het algemeen noemen jullie elkaar men. Och, wat slooft men zich uit! Men zoekt zich 'n uitweg bóven de dampkring, men zoekt ruzie, men vliegt horizonnen voorbij, men jakkert over snelwegen, vervuilt de lucht en oogst boetes, men weet niet waar men 'het' zoeken moet, men zoekt zich 'n ongeluk naar het geluk! Ik zou willen zeggen: 'Neus eens binnen jullie gezichtsveld. Maak eens pas op de plaats en pás op die plaats én op wat er leeft.' Oeps! Nu klink ik wel zéér belerend… (Ooit 'n blozende dwergmuis gezien?). Jullie, mijn natuurmaatjes, zijn 'n achtzaam volkje. Jullie hoef ik niet te onderwijzen. Maar ja, ik wil óók een keertje in de krant… Dag schatten!!!

Drs. Rikki